Wandelroute Middelhanis - Sommelsdijk

Beschrijving

1. Ronduit
   Wanneer er oorlog op zee was, had de visserij er last van. Ook het dorp moest beschermd worden. In 1622 – ten tijde van de 80 jarige oorlog – werd aan het Vingerling een redoute of ronduit gebouwd, een versterkt gebouwtje met schietgaten. Het is in 1895 afgebroken en stond aan het begin van ’t Vingerling. Het was tevens een ontmoetingsplaats voor vissers.
   
   
2. Kofjekokertje
   Een visserssloep van Middelharnis had een 13-koppige bemanning. De schipper was binnen het dorp een man van aanzien. Het jongste bemanningslid was het ‘kofjekokertje’, een ventje van ongeveer 12 jaar. Hij deed allerlei klusjes aan boord o.a. koffiezetten en schoonmaken.
   
   
3. Pakhuizen Vingerling
   Wanneer de vissersvloot in de haven lag was het een drukte van betekenis. Aan het Vingerling en de Vissersdijk waren de pakhuizen van de reders.
   
   
4. Schepen Vingerling
   Van oktober t/m april werden 15 korte reizen gemaakt. Dan viste men hoofdzakelijk op kabeljauw, schelvis, heilbot etc. Na de winterreizen bleef de bemanning 5 à 6 weken thuis om zich gereed te maken voor de zomerreis op zoute vis, die ongeveer 3 maanden duurde. Het was een prachtig gezicht als de complete vloot in de haven lag.
   
   
5. Scheepswerf
   Menheerse Werf de voormalige scheepstimmerwerf van Middelharnis, opgericht in 1750, is qua terrein en indeling nog nagenoeg intact. Op de noordelijke helft is de werf Peeman gevestigd en de andere helft is in particulier eigendom. De Stichting Behoud Scheepstimmerwerf Middelharnis wil de voormalige scheepstimmerwerf weer belichten beleefbaar maken en inrichten als unieke combinatie van een cultuurhistorische attractie in actie.
   
   
6. Toekomstige locatie MD10
   Van de vroegere vissersvloot zijn ook landelijk weinig schepen behouden. De MD 10 ‘Johanna Hendrika’ werd in 1896 in opdracht van rederij Kolff gebouwd en heeft tot in 1916 Middelharnis als thuishaven gehad. Naar allerlei omzwervingen is het schip weer terug in Middelharnis, eigenlijk alleen de stalen romp. Er zijn plannen het schip weer in oude luister te herstellen.
   
   
7. Vissersstraat
   Middelharnis had rond 1900 ruim 200 vissersgezinnen. Zij woonden rond de haven of aan de Vissersstraat. Tegenwoordig staat er nog slechts een klein deel van dit straatje, de meeste huisjes zijn eind jaren ’50 afgebroken. Toen de visserij achteruitging zijn de vissers vertrokken naar andere vissersplaatsen.
   
   
8. Het Spui
   Om de haven op diepte te houden werd regelmatig gespuid. Men liet dan een spuikom bij hoogwater vollopen en bij laagwater in de haven leeglopen. Zo trachtte men modder op de bodem van de haven weg te spoelen. Aan beide zijden van de haven lag een spuikom.
   
   
9. Spuistraat
   De haven werd niet alleen gebruikt voor de visserij, ook veel vrachtscheepjes deden de haven aan. Er waren enkele vaste schippers, de beursschippers. Zij voeren enkele malen per week op bijv. Rotterdam of Dordrecht. De vrachtscheepjes meerden af aan de Spuistraat, de vissersschepen aan het Vingerling.
   
   
10. Voorstraat
    Er waren twee redersfamilies in Middelharnis, namelijk Kolff en Slis. Ze hadden elk ongeveer 10 à 12 schepen in de vaart. Aan de Voorstraat woonde op nr. 9 reder Slis en op nr. 36 Kolff. Aan het eind zie u een pand aan het Vingerling. Ook in de panden Vingerling 3 en Kaai 3 woonden leden van de familie Slis.
    
    
11. Landbouwschool
    al geruime tijd worden landbouwcursussen gegeven als in 1930 een lagere landbouwschool aan de Langeweg in gebruik wordt genomen. Het schoolgebouw is zo ontworpen, dat als de school zou mislukken, er altijd een landbouwschuur/bedrijf van gemaakt kan worden. Dat is nooit gebeurd, want de school is zelfs diverse keren uitgebreid.
    
    
12. Kortewegje
    Niet alleen in de polders, ook in het dorp was de landbouw zichtbaar aanwezig. Aan de achterwegen staan nog steeds verscheidene boerenschuren. Over de smalle wegen in en rond het dorp zag je de soms zwaarbeladen boerenwagens voorbijgaan. De boerenwagens zijn verdwenen uit het straatbeeld en veel schuren zijn nu verbouwd tot woningen.
    
    
13. Smederij Vis
    de smid fungeerde o.a. als hoefsmid. In het pandje met trapgevel woonde eeuwenlang de familie Vis, bijna allemaal hanteerden zij het aanbeeld. In de werkplaats stond een travalje (hoefstal) waarin de paarden werden beslagen. De ronde steen in het wegdek werd gebruikt om samen met de wagenmaker ijzeren banden om de houten wielen te bevestigen.
    
    
14. Waag
    Voor de handel van o.a. vee was een waag belangrijk, maar ook allerlei landbouwproducten werden er gewogen. Na het opheffen van de veemarkten in de jaren ’60 en de komst van weegbruggen voor wagens en vrachtauto’s is het waaggebouwtje afgebroken.
    
    
15. Veemarkt
    Elke woensdag is er weekmarkt in Sommelsdijk. Vroeger werden er ook regelmatig veemarkten georganiseerd. Niet alleen koeien gingen er van de hand, ook allerlei kleinvee en pluimvee werd er verhandeld. Zo kochten veel arbeiders er een klein varken om vet te mesten voor eigen consumptie. Het was er altijd gezellig druk.
    
    
16. Korenmolen
    Ieder dorp had wel een korenmolen of soms zelfs twee. De molen van Sommelsdijk (uit 1705) is thans de oudste van het eiland. Boeren, bakkers en particulieren lieten hier hun graan malen. Het molenaarsschap ging van vader op zoon. Vaak werkten er ook één of meerder knechten. De molen wordt nu door vrijwilligers in stand gehouden.
    
    
17. Koeienwachtertje
    In dit akkerbouwgebied was weinig weiland. De meeste boeren hadden wel enig vee voor melk- en mestproductie. In de zomermaanden gingen de koeien naar buiten. Zij graasden dan aan de dijken. Omdat die niet waren afgerasterd, werden kinderen (koeienwachtertjes) ingezet de kudde van enkele koeien (ca. 10) bij elkaar te houden.
    
    
18. Schip laden
    De meeste landbouwproducten werden via de haven getransporteerd. Vaste beurtschepen, maar ook wel andere vrachtschepen, werden geladen door zogenaamde ‘kaaigasten’. Deze losse arbeiders konden zeker in het najaar met de suikerbieten een aardig centje verdienen. Het was zwaar werk met de mand op de rug of met een grote kruiwagen.
19. Melkvrouwen
    Niet alleen aan de dijken maar ook op de gorsen werden veel koeien geweid. Zo ook op de Westplaat. Voor het melken moesten de vrouwen vaak een kwartier tot een halfuur lopen heen en datzelfde eind terug. Met twee volle emmers melk aan een halsjuk dat hele eind terug was zeker met slecht weer geen kleinigheid.
    
    
20. Dorskas
    Eeuwenlang werd het graan gedurende de wintermaanden met dorsvleels gedorst op de dorsvloeren van de vele boerenschuren. Aan het eind van de 19e eeuw deed de dorskas zijn intrede. Deze werd geplaatst op een klampenmeet waar de partijen graan naartoe werden gebracht om machinaal te worden gedorst. Aan de Dorspweg was zo’n klampenmeet. Sinds lange tijd doen grote combines al het werk.
    
    
21. Lijnbaan
    Aan een visserschip zit vee touwwerk. In Middelharnis werd met de beug gevist, een kilometerslange lijn. Aan het Beneden Zandpad was de lijnbaan. Tussen de bomen waren lijnen gespannen en daarover werd het touwwerk d.m.v. een ronddraaiend wiel in elkaar gedraaid. Het eind van de visserij betekende ook het eind van de lijnbaan.
    
    
22. Zeilmakerij
    De visserij verschafte veel werk aan aanverwante bedrijven zoals scheepswerven, lijnbaan, taanderij en zeilmakerijen. Eén van de zeilmakerijen was die van Bartelse op het Zandpad. Dit was een eenmansbedrijfje, maar op de lijnbaan en op een scheepswerf werkten doorgaans wel meer dan 10 man.